บริเวณที่ตั้งของจังหวัดพังงาในปัจจุบันนั้น เคยเป็นที่อยู่อาศัยของมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์มาก่อน จากหลักฐานทางโบราณคดี ที่มีการ ค้นพบเศษเครื่องปั้นดินเผา กำไลหิน และเปลือกหอย ที่ถ้ำในวัดสุวรรณคูหา อำเภอตะกั่วทุ่ง และการพบภาพเขียนสีที่ผนังเขาเขียน เป็นต้น แต่จุดเริ่มต้นของประวัติศาสตร์เมืองพังงาอยู่ที่ตำบลเกาะคอเขา บ้านทุ่งตึก อำเภอคุระบุรี ที่มีการค้นพบชุมชนโบราณ ลูกปัด เศษภาชนะแตกหักจำนวนมาก ที่เป็นหลักฐานเกี่ยวกับการค้าในสมัยโบราณ ชาวบ้านสูงอายุเรียกบริเวณบ้านทุ่งตึกว่าเมืองตะโกลา หรือ ตะกั่วป่าในปัจจุบัน เคยเป็นเมืองท่าการค้าที่สำคัญของแหลมมลายูทาฝั่งตะวันตก พ่อค้าต่างชาติสมัยโบราณอย่างอินเดีย จีน และอาหรับ จะใช้แม่น้ำตะกั่วป่าล่องสินค้า และขนสินค้าต่อทางบก เพื่อไปยังอีกฝั่งหนึ่งของแหลมมลายูได้สะดวกรวดเร็วขึ้น ประวัติศาสตร์เกี่ยวกับสมัยนั้นระบุว่า หัวเมืองริมฝั่งทะเลอันดามันอย่างตะกั่วป่า ตะกั่วทุ่ง และถลาง ล้วนเป็นเมืองขึ้นของอาณาจักรศรีวิชัย จนเมื่ออาณาจักรสุโขทัยเรืองอำนาจ ได้เข้าปกครองศรีวิชัย จึงได้ตั้งเมืองนครศรีธรรมราชเป็นเมืองเอก แล้วนำหัวเมืองทั้ง 3 มาเป็นเมืองขึ้นด้วย จนกระทั่งถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ สมัยรัชกาลที่ 2 ปี พ.ศ. 2352 พม่าได้ยกกองทัพมาตีหัวเมืองฝ่าย ใต้ของไทย ตีได้เมืองตะกั่วป่า ตะกั่วทุ่ง และถลาง ตามลำดับ รวมถึงกวาด ต้อนผู้คนไปไว้ในค่ายทหาร แล้วเผาเมืองถลางจนวอดวาย ภายหลังทัพหลวงไทยจากกรุงเทพฯ ยกมาขับไล่พม่าออกไปได้สำเร็จ และเมื่อเสร็จศึกแม่ทัพ ไทยจึงเห็นว่าเมืองถลางได้รับความเสียหายมาก จึงได้รวบรวมพลเมืองที่อพยพหนีภัยสงคราม ย้ายข้ามฟากจากถลางมาตั้งภูมิลำเนาอยู่ที่ กราภูงา ที่ภาษามลายูแปลว่า ปากน้ำภูงา หรือลุ่มแม่น้ำพังงาในเวลาต่อมา และจัดการปกครองเป็นเมืองขึ้นกับนครศรีธรรมราช ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของเมืองพังงาจนถึงสมัยรัชกาลที่ 3 พระองค์ทรงมีพระราชดำริที่จะทรงบูรณะหัวเมืองชายฝั่งทะเลภาคใต้ ที่ถูกพม่าทำลาย จึงทรงแต่งตั้งให้พระยาบริรักษ์ภูธร (แสง ณ นคร) เป็นเจ้าเมืองพังงาคนแรก และยุบเมืองตะกั่วทุ่งมาขึ้นกับเมืองพังงา ใน พ.ศ. 2383เมืองพังงาได้เลื่อนฐานะเป็นจังหวัดในสมัยรัชกาลที่ 6 เช่นเดียวกับตะกั่วป่า และเมื่อเกิดเศรษฐกิจตกต่ำในสมัยรัชกาลที่ 7 จึงได้ยุบตะกั่วป่า มารวมกับจังหวัดพังงา ตั้งแต่ พ.ศ. 2474 เป็นต้นมา